Όταν η τάξη παύει να είναι νησί: Εκπαίδευση ως κοινωνία και όχι ως καταναγκασμός.

 

Όταν η τάξη παύει να είναι νησί: Εκπαίδευση ως κοινωνία και όχι ως καταναγκασμός

Στον βαθύ, πυκνό λόγο του Θανάση Παπαθανασίου, τα νησιά παύουν να είναι ειδυλλιακά. Γίνονται εικόνες εγκλεισμού, μοναξιάς, αυτάρκειας, φόβου. Και η θάλασσα; Εικόνα κινδύνου, αλλά και πρόσκληση. Απειλή και ευκαιρία. Έτσι είναι και η εκπαιδευτική πράξη στον καιρό μας. Μια αβυσσαλέα πρόκληση που μπορεί είτε να απομονώσει τον εκπαιδευτικό σε ένα επαγγελματικό "νησί", είτε να τον οδηγήσει στον ωκεανό του συναπαντήματος με την ψυχή του μαθητή και με το βαθύ νερό του νοήματος.

Η τάξη σήμερα κινδυνεύει να γίνει μια σειρά από διεκπεραιώσεις. Επανάληψη ύλης. Διαχείριση συμπεριφορών. Συμπλήρωση ωρών. Παρουσίες και απουσίες. Όμως τίποτα από αυτά δεν γεννά σχέση. Τίποτα δεν απαντά στο υπαρξιακό ερώτημα του μαθητή που ζητά να μάθει γιατί ζει, τι είναι αλήθεια, πώς γίνεται να αντέχει την απουσία, την αδικία, τον θάνατο, τη μοναξιά. Η εκπαίδευση δίχως νόημα είναι ένα νησί με αυστηρές ακτογραμμές: οριοθετεί, περιχαρακώνει, στεγνώνει.

Αυτό όμως που προτείνει ο Παπαθανασίου, με τη γλώσσα της θεολογίας αλλά με μάτι βαθιά παιδαγωγικό, είναι η υπέρβαση του νησιού. Είναι η επιλογή του εκπαιδευτικού να μη μείνει προσκολλημένος στη "σιγουριά" του προγράμματος, των γνωστικών αντικειμένων και των ορίων του μαθήματός του. Είναι η τόλμη να αρμενίσει σε πελάγη αβέβαια, εκεί που ο μαθητής περιμένει το ραντεβού με το νόημα.

Ο Πέτρος συνάντησε τον Χριστό έξω από το πλοίο – έξω από την ασφάλεια. Εκεί κινδύνεψε, εκεί όμως βίωσε τη σχέση. Ο Οδυσσέας δεν άντεξε το "πάντα" της αθανασίας και γύρισε στο νησί του – μα έμεινε αιχμάλωτός του. Ο εκπαιδευτικός του σήμερα καλείται να αποφασίσει: θα αναπαράγει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που τον μετατρέπει σε νησί χωρίς πελάγη ή θα γίνει σκαπανέας κοινωνίας, δημιουργός συνάντησης, οικοδόμος νοήματος;

Το μάθημα –όποιο κι αν είναι– μπορεί να γίνει τόπος σχέσης. Αντί να πασχίζουμε να «περάσουμε την ύλη», ας ρωτήσουμε: ποια είναι η πείνα των μαθητών μας; Για ποια ερωτήματα δεν τους έχει απαντήσει ακόμα κανείς; Αντί να χαιρόμαστε απλώς που "κάνουμε μάθημα", ας δοκιμάσουμε να συναντηθούμε. Όχι να "πείσουμε" ή να "διδάξουμε", αλλά να συνυπάρξουμε γύρω από έναν κοινό προβληματισμό, γύρω από έναν κοινό αγώνα για αλήθεια.

Όσο παραμένουμε σε "επαγγελματικά νησιά", η εκπαιδευτική σχέση θα είναι ένα εργολαβικό συμβόλαιο. Οι μαθητές θα το αισθάνονται –και θα αντιδρούν: με αδιαφορία, με απαξίωση, με θόρυβο ή σιωπή. Όταν όμως ρισκάρουμε να τους δούμε ως πρόσωπα, να διακινδυνεύσουμε, να φανερώσουμε και τη δική μας αναζήτηση, τότε συμβαίνει κάτι άλλο: η τάξη γίνεται εκκλησία – όχι με τη στενή έννοια, αλλά με την βαθύτερη, της κοινωνίας προσώπων.

Δεν πρόκειται για μια συνταγή εύκολη. Θέλει κόπο, ελευθερία, πίστη, αποδοχή. Θέλει να ξεβολευτούμε. Να μη μείνουμε στο νησί μας. Να μάθουμε να διακρίνουμε τι είναι άγγιγμα και τι είναι νύχι. Τι είναι ανοιχτή σχέση και τι απομόνωση. Να ρισκάρουμε το άνοιγμα που γεννά ζωή.

Αυτό είναι, ίσως, το πιο επείγον παιδαγωγικό έργο σήμερα: να βοηθήσουμε τους μαθητές μας να φύγουν από τη μοναξιά τους, να ανοιχτούν στον κόσμο και στον άλλον. Κι αυτό δεν γίνεται με «δικαιωματισμούς» ή με ωράρια, αλλά με την απόφαση να αρμενίσουμε μαζί τους. Με πίστη ότι αξίζει.

Καλή κωπηλασία, λοιπόν, συνάδελφε. Στα πελάγη της κοινωνίας. Όχι για να επιβιώσουμε. Αλλά για να συναντηθούμε.

Θωμάς Μαμνιόγλου. Θεολόγος